Endeks Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Endeks denildiğinde çok geniş bir kavram havuzundan bahsetmek gerekecektir. Zira endeks sözcüğünün birçok alanda kullanıldığı görülür. Ancak endeks nedir? Nasıl hesaplanır?

Endeks denildiğinde çok geniş bir kavram havuzundan bahsetmek gerekecektir. Zira endeks sözcüğünün birçok alanda kullanıldığı görülür. Ancak endeks nedir? Nasıl hesaplanır? Şeklinde bir arama yaptığınızda karşınıza borsa endekslerinin çıktığını görürsünüz. Nitekim genellikle ekonomi terimi olarak kullanılan endeks sözcüğü günlük hayattan ziyade bir borsa terimi haline gelmiştir. Endeks Ne Demek? Fransızcadan dilimize giren endeks sözcüğü Türk Dil Kurumu tarafından ‘’Dizin, Gösterge’’ şeklinde anlamlandırılmıştır. Biz bu yazımızda endeks sözcüğünün literatürdeki tüm anlamlarına eğilmek yerine genel bir ekonomi terimi olarak endeksten bahsedeceğiz. Borsa Endeksi Nedir? Borsada kullanıldığı hali ile endeks, kısaca borsada işlem gören değerlerin belirli bir zaman içindeki değişimini gösterir. Bu grafiğe endeks denir. Genel fiyatlar, satış ve alış, arz ve talepler ile üretim, tüketim gibi bir malın fiyatını etkileyebilecek tüm verilerin birlikte değerlendirilmesi neticesinde yatırım aracının belirli bir süre zarfındaki hareketlenmelerini ve değişim oranlarını yansıtan göstergelerdir. Borsa endeksleri, yatırım amacıyla alınıp satılan borsadaki araçların kar ve zarar potansiyellerini yansıtır. Bu göstergeler sayesinde hem dar anlamda sektörel olarak, hem de geniş anlamda genel olarak ekonomik hareketliliğin iktisatçılarca okunabilmesi sağlanır. Borsa Endeksi Ne İşe Yarar? Borsa endeksi, bir malın yahut yatırım aracının fiyatının bağlı olduğu tüm etkenlerin tek bir havuzda eritilmesi ile ortaya çıkan göstergeye denir. Dolayısıyla yatırımcılar ve ekonomistler tarafından bir malın değerinin değişkenliği ile makroekonomik hareketlenmeler hakkında oldukça bilgilendirici bir göstergedir. Önemli Endeksler Ülkemizde en çok işlem hacmine sahip olan Borsa İstanbul’da işlem gören endeksler BIST100 ile BIST50, BIST30, BIST Bankacılık endeksleridir. Bunlardan BIST100 endeksi, Borsa İstanbul’da bulunan en fazla işlem hacmine sahip ve en yüksek piyasa değeri bulunan ilk 100 hisse senedidir. Piyasanın temel ve en önemli endeksi BIST100’dür. Bu endeks aynı zamanda BIST50 ve BIST30’u da kapsar. Adından da anlaşılacağı üzere piyasa değeri ve hacmi en yüksek 50 hisse senedinin bulunduğu endeks BIST50, en yüksek 30 hisse senedinin bulunduğu endeks ise BIST30 olarak adlandırılır. Bunlardan ayrı olarak bir de BIST Bankacılık endeksi vardır. Bu endekste ise global ölçekte işlem gören en yüksek hacme ve değere sahip 10 banka bulunur. Dünyada Yer Alan Önemli Endeksler Dünyanın büyük borsalarında da benzer şekilde endeksler bulunmaktadır. Örneğin DowJones30 endeksi, DowJones sanayi endeksi adı ile de bilinir ve New York borsası ile Nasdaq’ta yer alan en çok işlem hacimli ve en yüksek piyasa değerine sahip ilk 30 şirketin hisse senetlerinden oluşur. Nasdaq100 endeksi de bilinen ünlü endekslerdendir ve Nasdaq teknoloji endeksi olarak da adlandırılır. S&P500 endeksi Amerika’da yer alan en yüksek piyasa ve işlem hacmine sahip 500 şirketi barındırır. Endekslere Etki Eden Nedenler Borsa endekslerini etkileyen birden çok sebep olmakla birlikte, bu sebepler içsel ve dışsal olarak iki gruba ayrılabilir. Endeksler, borsanın bulunduğu ülkenin ekonomik gelişmişliği ve geleceği ile ilgili ciddi veriler taşır. Bu sebeple hangi koşulların endeksler üzerinde olumlu yahut olumsuz etkilerinin bulunduğunun bilinmesi elzemdir. Borsa endekslerini etkileyen içsel faktörler şu şekilde sıralanabilir; Ülkenin Dünya üzerindeki ekonomik verileri İşsizlik ve istihdam oranları Faiz oranları Ülkenin coğrafi konumu Ülke ekonomisinin taşıdığı riskler Bu veriler borsa endekslerini etkileyen içsel faktörlerdir. Bir de dışsal faktörler bulunmaktadır. Dışsal faktörler ise şu şekilde sıralanır; Global olarak dünyanın ekonomik düzeyi ve gidişatı Ülkeler arası siyasi, ticari ve kültürel ilişkiler Bu gibi hususlar da borsa endeksini doğrudan etkileyen dışsal olgulardır. Özellikle bu nedenlerin tüm borsaları da benzer şekilde etkilediği bilinmektedir. Borsa Endekslerine Yatırım Yapılması Yukarıda sayıldığı hali ile endekslere yatırım yapılabilmektedir. Vadeli yahut emtia, hisse senedi gibi çeşitli türlerde işlem alan borsalarda endekslere yatırım yapılabilir. Bu endeksten alım-satım işlemi yaparak yatırımda bulunulabilir. Tabi birçok yatırım çeşidi içinde en karlı olanı hisse senedi şeklinde olandır. Zira hisse senedi alım ve satımı arasında ki makas aralığı oldukça düşüktür. Bu nedenle alım ve satımları daha kolay, kısa vadeli kar imkânı da daha çoktur. Aynı zamanda hisse senedine sahip olmanız demek, alım ve satım işlemlerinden başkaca temettü gelirleri elde etmenize de vesile olabilir. Borsa Endeksi Nasıl Hesaplanır? Borsa endeksinin hesaplanmasında iki farklı ekonomik analiz metodundan faydalanılır. Bu analiz metotları temel analiz ile teknik analizdir. Herhangi bir hisse senedinin belirli piyasa şartları altındaki değerinin hesaplanmasına temel analiz adı verilir. Hisse senedinin önceki dönemlerde var olan fiyat hareketliliklerinin incelenmesi ile bazı indikatörlerin devreye sokulması ile yapılan hesaplama ise teknik analiz olarak adlandırılır. Bir endeksin hesaplanmasında bu iki analizden de yararlanılmaktadır. Borsa Endeksi Hesaplama Formülü Borsa endeksinin hesaplanması oldukça komplike bir formül ile mümkündür. Bu formülün içerisinde endeksin belli zaman aralıklarında ki değeri, endekse dâhil olan şirket sayısı, belli zaman aralıklarında ki bir payın hareketliliği ve bu payların döviz kurlarına göre karşılığı esas alınır. Aynı zamanda hesaplamada bazı katsayılar da kullanılır. Hisse Senedi Endekslerinin Hesaplanması Hisse senetlerini barındıran endekslerin hesaplanması iki ana gruba ayrılır. Fiyat endeksi ve getiri endeksi şeklinde ayrı ayrı hesaplama yapılmaktadır. Bu farklılaşmadaki ana sebep temettü gelirleridir. Zira hisse senedini yatırım amacı ile almış olduğunuzda belirli periyotlarla temettü ödemesi de alırsınız. Fiyat endeksi hesaplanmasında temettü ödemeleri hiç yok sayılarak hesaplama yapılır. Yalnızca hisse senedini aldığınız ve sattığınız değer arasında ki fark ile kar ediyormuşsunuz gibi değerlendirilir. Ancak getiri endeksi şeklinde yapılan hesaplamalarda temettü gelirleri dikkate alınır. Getiri endeksi şeklinde hesaplamada temettü gelirlerini aldığınız ve yeniden borsada işlem yapmak için kullandığınız şeklinde bir varsayım yürütülür. Ancak genellikle fiyat endeksi şeklinde ki hesaplama uygulamada daha doğru bulunur. BIST100 endeksinin hesaplanmasında da fiyat endeksi şeklinde ki hesaplama dikkate alınır.